Pauline Meurs: De ziekte 'het moet helemaal anders'

De ziekte ‘het moet helemaal anders met het zorgstelsel’ speelt weer op. Het is duidelijk weer verkiezingstijd, zeven maanden lang zullen wij om de oren worden geslagen met allerhande voorstellen ter linker en ter rechterzijde met een gemeenschappelijke noemer: Het huidige zorgstelsel moet drastisch worden aangepast. Het onbehagen, de kritiek op bestuurders en professionals, de calamiteiten die soms de krant halen, het vermeende gebrek aan kwaliteit in de ouderenzorg, het verschralen van hulp en ondersteuning de geestelijke gezondheidszorg, of de anonieme bejegening in het ziekenhuis, al deze problemen kunnen alleen door veranderingen in het zorgstelsel worden aangepakt. En opgelost natuurlijk. Een zorgfonds, artsen in loondienst, afschaffen eigen risico, winstuitkering voor de ziekenhuizen, afschaffen concurrentie tussen verzekeraars enz… enz… Het is een trieste vertoning, de onderliggende analyse ontbreekt en de illusie wordt gewekt dat deze systeemveranderingen dé oplossing zijn voor zeer uiteenlopende problemen. Elke verkiezingsperiode laat het zelfde patroon zien, grote woorden, generieke systeemoplossingen en de illusie wekken dat het dan beter zal gaan. Alsof het zorgfonds gaat bijdragen aan de ruimte voor professionals om hun vak uit te oefenen. Alsof het afschaffen van het eigen risico de sociaal-economische gezondheidsverschillen gaat oplossen. En als de verkiezingen voorbij zijn, moeten de scherven worden opgeraapt en compromissen gesloten. Niet zelden worden dan halve stelsel-wijzigingen doorgevoerd met alle gevolgen van dien: ingewikkelde regelingen die in de praktijk lastig zijn uit te voeren. Aan de ene kant meer ruimte, meer eigen initiatief, meer keuze mogelijkheden, meer competitie en minder overheid. Aan de andere kant meer toezicht, meer controle, meer regels, meer gedetailleerde wetgeving en juist meer overheid. Voor de praktijk van alledag kan dat behoorlijk frustrerend.

Het is natuurlijk een naïeve gedachte maar zouden we dit hele gedoe eens een keer over kunnen slaan? Kan er een moratorium op stelsel-wijzigingen worden afgekondigd? Zou toch mooi zijn? Dan is eindelijk tijd en ruimte om te investeren in het behouden en verder verbeteren van de zorg zelf. Dan kan er geluisterd worden naar de uiteenlopende wensen en noden van burgers. Er zijn talrijke initiatieven die de moeite van het steunen waard zijn en juist deze vernieuwingen wordt de nek omgedraaid als er weer nieuwe stelselwijzigingen van bovenaf worden opgelegd.

Vooral als we het perspectief van burgers centraal stellen is dat moratorium zeer gewenst. Burgers zijn namelijk behoorlijk tevreden over de gezondheidszorg van vandaag en vergeleken met de landen om ons heen doet Nederland het redelijk goed. Vooral als gevraagd wordt naar de eigen ervaringen zijn burgers positief.  Het minder rooskleurig beeld van de gezondheidszorg wordt vooral bepaald door de wijze waarop in het publieke debat over de zorg wordt gesproken: in generieke termen, met niet onderbouwde generalisaties, met nadruk op incidenten die worden generaliseerd naar de hele sector. Als we preciezer kijken dan blijkt dat de zorgen van burgers vooral de toekomst betreffen en de mogelijkheid om zorg te krijgen die echt bij hen past. In het advies van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving Verlangen naar samenhang, is uiteengezet hoe groot de homogeniserende werking is van systeemregels en hoe groot de noodzaak is om meer verschil te maken. Verschillende opvattingen over wat een goede en gewenste kwaliteit van zorg is en zou moeten zijn, ophouden met het maken van lijstjes van goede en minder goede verpleeghuizen, met het afdwingen van één vorm van toegankelijkheid waardoor juist de meest kwetsbaren verstoken blijven van zorg en met een macro-definitie van de betaalbaarheid van de zorg.

Makkelijk zal het niet zijn, wel oneindig veel makkelijker dan stelselwijzigingen die vooral politiek  ideologisch worden bepaald en weinig gericht zijn op wat zieke en kwetsbare mensen echt nodig hebben.

Deze blog verscheen eerder als column in Zorgvisie Magazine 10, oktober 2016