Wilma van der Scheer: Crisismoe

Op weg in de auto naar een bijeenkomst van onze Top Class hoorde ik op de radio dat er een beweegcrisis is in Nederland. Corona heeft ons beweegpatroon veranderd. We gaan minder naar sportscholen en -verenigingen. Dat jongeren niet meer komen is vooral jammer, want ‘jong geleerd, oud gedaan’. We zijn gewoontedieren en als een gewoonte voor langere tijd wordt doorbroken, is het maar de vraag of die weer wordt opgepakt. Ditzelfde geldt voor ons theater- en evenementenbezoek, wat maar moeizaam op gang komt. Bovendien hebben we ook nog een wooncrisis, een arbeidsmarktcrisis, een klimaatcrisis en ergens op de achtergrond sluimert de coronacrisis nog. Er is de vluchtelingencrisis die niet onvermeld mag blijven, net zomin als de crisis in de zorg in het algemeen (te veel zorgvraag, te weinig personeel) en in de jeugdzorg in het bijzonder. Ik laat het hier maar even bij, met excuses aan al die andere crises die ik nu te kort doe (zoals die op andere continenten, waar bijvoorbeeld honger is). Als ik het allemaal optel is het eigenlijk onvoorstelbaar dat ons land nog functioneert. Al die crises gaan over serieuze onderwerpen, die mensen raken in hun geluk en gezondheid. Desondanks weet ik niet zo goed wat ik aan moet met zoveel crises. Lijdt het woord crisis aan inflatie? Of ben ik zelf gewoon crisismoe? Wanneer mag je iets eigenlijk een crisis noemen, vroeg ik mij af.

In ons onderzoek naar goed besturen in crisistijd (de coronacrisis in dit geval), maakten we een onderscheid naar ‘gewone’ – enkelvoudige – crises die voldoen aan de voorwaarden voor crisismanagement, en diepe crises. Denk bij een gewone crisis aan een uitbraak van het norovirus in een zorginstelling. Er is over het algemeen snel duidelijk wat er aan de hand is, de oplossing is bekend, er kan snel een crisisteam geformeerd worden – van experts – met het mandaat om direct te handelen. Bij diepgaande crises is er sprake van vele onzekerheden, er bestaat onduidelijkheid over het probleem én over mogelijke oplossingsrichtingen, het probleem is maatschappelijk ontwrichtend en kan niet opgelost worden met expertkennis alleen. Van belang bij de aanpak van diepe crises is het vermogen om om te gaan met onzekerheid, het betrekken van meerdere perspectieven, vooral aandacht te besteden aan dat wat werkt en daar continu op te reflecteren.

Alle crises die ik aanhaalde worden gepresenteerd als maatschappelijke crises die de hele samenleving raken en potentieel kunnen ontwrichten. Daarmee zijn het nog niet per se diepe crises. Toch is het wel interessant om te kijken naar de aanpak die door crisisexperts bij diepe crisis wordt voorgesteld (zie hiervoor). Kort samengevat vraagt diepe crisis een focus op oplossingen: onderzoeken wat werkt, doen wat werkt. Gek genoeg ging het daar in het radiogesprek over de beweegcrisis niet over. Alsof je een crisis gewoon ongemoeid kunt laten 'uit-crisissen'. Ik begon me af te vragen of dit gebrek aan actiegerichtheid bij andere crises ook speelt. Neem de arbeidsmarktcrisis. In de zorg is er een groot personeelstekort. Toch zijn de plekken waar mensen met een alternatief cv de kans krijgen om in de zorg te werken en mogelijk een aangepaste opleiding te volgen, beperkt. Ondanks hun motivatie en relevante (levens)ervaring. We weten dat meer tijd voor de huisarts het aantal doorverwijzingen van 1e naar 2e lijn doet afnemen en dat als er meer tijd wordt genomen voor een goed gesprek over behandelopties, er vaker wordt gekozen om van belastende behandelingen af te zien. Het zijn enkele voorbeelden van zaken die werken en die dus navolging verdienen om de ‘crisis’ in de zorg te bedwingen.

Om verwarring rondom alle crises te voorkomen stel ik voor dat we vanaf nu pas van een crisis spreken als we ook bereid zijn ernaar te handelen. Serieus werk te maken van het vinden van oplossingen en alles wat werkt breed navolgen. Nog een  reden waarom ik voorstel terughoudend te zijn met iets een crisis te noemen: zoveel crisis maakt mensen maar angstig. Overigens hoort ook dat bij het omgaan met diepe crisis: het hanteren van (maatschappelijke) angst en onrust. Laten we die angst vooral niet aanwakkeren door overal maar het woord ‘crisis’ achter te plakken.